Niniejsze opracowanie koncentruje się na analizie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2017.880 tj. z dnia 05.05.2017 r. z późn. zm.), dalej zwanej „Ustawą”.

Ustawa definiuje podstawowe pojęcia i instytucje związane z prawem autorskim i prawami pokrewnymi, jednak nie stanowi jedynego źródła regulacji praw autorskich w polskim systemie prawnym. Oprócz Ustawy przepisy mające zastosowanie do praw autorskich znajdziemy w Kodeksie cywilnym oraz w innych ustawach, które ze względu na materie jaką regulują, dotykają także kwestii prawa autorskiego, jak np. ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 r., poz. 642 t.j.), w której ustawodawca uregulował zasady dostępu do zbiorów bibliotecznych dla celów niekomercyjnych.

Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Ustalenie utworu stanowi funkcjonalną przesłankę ochrony. Polega na tym, że utwór pierwszy raz „opuszcza” wyobraźnię twórcy w takiej postaci, że może z nim zapoznać się co najmniej jedna osoba inna niż on sam. Chodzi zatem o pierwszy moment, w którym utwór pojawi się „na zewnątrz” autora. W myśl wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 17 grudnia 2009 r. (I ACa 893/2009, LexisNexis nr 7524645, Lex nr 628228) przedmiotem prawa autorskiego jest jednie utwór „ustalony”, uzewnętrzniony w sposób umożliwiający jego indywidualizację, tj. odróżnienie od innych wytworów twórczości człowieka. Teza powyższa wydaje się słuszna przy założeniu, że odwołanie się do „indywidualizacji” stanowi w istocie wymóg, aby uzewnętrznienie obejmowało twórcze elementy utworu. Ochronie podlega każdy przejaw działalności, choćby w minimalnym stopniu twórczy. Ochrona zanika dopiero tam, gdzie ustaje sama możliwość indywidualnej pracy lub gdzie odtworzenie faktów jest tylko powtórzeniem w formie pozbawionej wszelkiej samodzielności.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Autorowi przysługuje ochrona niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Oznacza to, że nawet wersja utworu na etapie projektu podlega ochronie, a autor nie musi zgłaszać faktu pracy nad nim czy też jego ukończenia, aby korzystać ze swoich praw autorskich do tego utworu.

Ustawa zawiera domniemanie, że twórcą jest osoba, której nazwisko jako twórcy zostało uwidocznione na egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem utworu.

Jeżeli jest kilku autorów (współtwórców) wówczas prawo autorskie przysługuje im wspólnie. Jeżeli współtwórcy nie umówili się inaczej, domniemywa się, że każdy z nich ma równy udział w dziele. W przypadku współautorstwa rozporządzanie utworem wymaga zgody wszystkich współtwórców.

Pojęcie „pole eksploatacji” pojawia się w Ustawie w szeregu artykułów (np. w art. 17, 41, 45, 50, 64, 67, 86, 87 , 99¹, 104, 105, 107, 110¹²) jednak w żadnym z tych przepisów nie znajdziemy definicji tego pojęcia. Definicję taką należy więc wywodzić w oparciu o przykładowo wskazane w Ustawie pola eksploatacji wymienione w art. 50. Ze wskazanego w tym przepisie wyliczenia wynika, że pod pojęciem pola eksploatacji kryje się sposób w jaki można korzystać z danego utworu, czyli jak można go eksploatować.

Na wewnętrznej stronie okładki niemalże każdego opracowania, książki, czasopisma, kalendarza, biuletynu itp. znajdziemy tzw. notę copyrightową w postaci symbolu „©” oraz treści Copyright by… ze wskazaniem właściciela praw autorskich oraz roku pierwszego opublikowania dzieła np. „© Copyright by Xyz, Warszawa 2013”.

Warto wiedzieć, że tego rodzaju zastrzeżenia nie mają znaczenia dla powstania ochrony prawnej naszego utworu, ponieważ na gruncie prawa polskiego ochrona taka przysługuje autorowi z mocy Ustawy i niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. W praktyce przyjęło się powszechnie wpisywanie noty copyrightowej, jednak na gruncie polskich regulacji zastrzeżenie to należy traktować raczej w kategoriach informacyjnych i ostrzegawczych, a nie jako źródło powstania ochrony prawnoautorskiej.

Ustawa przewiduje możliwość dokonywania przeróbek cudzego utworu wprowadzając pojęcie „opracowania cudzego utworu” rozumianego w szczególności jako tłumaczenie, przeróbkę, adaptację. Przyznane w Ustawie prawo do opracowania cudzego utworu nie oznacza prawa do swobodnego korzystania z tego opracowania czy do rozporządzania takim opracowaniem.

Opracowanie cudzego utworu jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Zgodnie z tą zasadą przyjmuje się, że osobne prawa autorskie przysługują np. autorowi książki napisanej w języku angielskim, a osobne tłumaczowi który przetłumaczył książkę na język polski. Nie oznacza to jednak, że tłumacz może bez zgody twórcy rozporządzać i korzystać z tłumaczenia, które opracował na podstawie utworu pierwotnego, nie może więc bez zgody twórcy utworu pierwotnego decydować o wydaniu tekstu, który sam przetłumaczył.

Powyższe regulacje wskazują, że przed rozpoczęciem prac nad jakimkolwiek opracowaniem cudzego utworu konieczne jest najpierw uzyskanie zgody twórcy tekstu pierwotnego. W przeciwnym razie jakiekolwiek rozporządzanie i korzystanie z dokonanego opracowania cudzego utworu będzie uznawane za naruszające prawa autorskie tego twórcy. Konieczne jest również wymienienie na egzemplarzach opracowania twórcę i tytuł utworu pierwotnego, czyli tego który stanowił podstawę opracowania.

Prawo rozporządzenia i korzystania z opracowania cudzego utworu zostało zdefiniowane w Ustawie jako prawa zależne, bo zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.

Prawa autorskie dzielą się na: autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.

Autorskie prawa osobiste są ściśle związane z osobą twórcy, są nieograniczone w czasie, niepodlegające zrzeczeniu się lub zbyciu, prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Ustawa przykładowo wylicza, że chodzi tu o prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. Autorskie prawa osobiste chronią także nienaruszalność treści i formy utworu oraz jego rzetelne wykorzystanie, decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz autorski nadzór nad sposobem korzystania z utworu. Utwór stworzony przez danego autora zawsze będzie jego autorstwa. Autorstwa nie można się zrzec, można jednak zdecydować, że utwór będzie rozpowszechniany anonimowo. Decyzję taką podejmuje jednak Autor, może on zobowiązać się w umowie przenoszącej autorskie prawa majątkowe do rozpowszechniania przez nabywcę praw jego utworu anonimowo.

Podział na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe powoduje, że możliwe jest dysponowanie utworem przez inna osobę niż autor, jeżeli autor przelał na tę osobę (fizyczną lub prawną) autorskie prawa majątkowe do korzystania z utworu na oznaczonych polach eksploatacji np. w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu techniką drukarską czyli do wydruku.

Trwanie autorskich praw majątkowych przez 70 lat oznacza, że twórcy przysługuje w tym czasie wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg 70 lat.

Ustawa przewiduje przypadki kiedy z utworu można korzystać bez zgody twórcy w ramach tzw. prawa dozwolonego użytku, które może dotyczyć osób (dozwolony użytek prywatny) lub instytucji (dozwolony użytek publiczny).

Ustawa przewiduje, że w zakresie własnego użytku osobistego można bez zezwolenia twórcy nieopłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu. Przez użytek osobisty należy rozumieć korzystanie z utworu dla własnego, prywatnego celu. Zgodnie z Ustawą w zakres własnego użytku osobistego wchodzi korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Prawo dozwolonego użytku nie obejmuje jednak budowania według cudzego utworu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

Prawo dozwolonego użytku publicznego określa sytuację kiedy oznaczona instytucja lub osoba może, w oznaczony sposób, korzystać z utworu bez zgody twórcy na potrzeby szerszego grona odbiorców. Ważne jest ścisłe wypełnianie warunków określonych w Ustawie aby można było uznać, że działamy w granicach dozwolonego użytku publicznego. Przekroczenie tych granic oznaczać będzie naruszenie praw twórcy.

Wolno korzystać w granicach uzasadnionych celem informacji m.in. z mów wygłoszonych na publicznych rozprawach, a także fragmentów publicznych wystąpień i wykładów. Przepis nie upoważnia do publikacji zbiorów tego rodzaju utworów.

Od 20 listopada 2015 r. do Ustawy wprowadzono istotną zmianę dla adresatów niniejszego opracowania - zmianie uległ przepis art. 27 Ustawy zgodnie z którym uczelnie mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia badań naukowych, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów.

Przepis ten odnosi się również do metody e-learningu. W przypadku bowiem publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym korzystanie, o którym mowa w ust. 1, jest dozwolone wyłącznie dla ograniczonego kręgu osób uczących się, nauczających lub prowadzących badania naukowe, zidentyfikowanych przez uczelnię.

Dla adresatów niniejszego opracowania szczególnie istotna jest wiedza na temat prawa dozwolonego użytku publicznego polegającego na prawie cytatu określonego w art. 29 ust. 1 Ustawy. Prawo cytatu polega na możliwości przytaczania w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Może zdarzyć się tak, że adresaci niniejszego opracowania będą chcieli skorzystać z materiałów obcojęzycznych, np. amerykańskich. Creative Commons powstała w 2001 r. jako amerykańska organizacja pozarządowa i opracowała tzw. licencje Creative Commons. Licencje Creative Commons to zestaw gotowych narzędzi prawnych skierowanych zarówno do twórców, jak i do odbiorców. Licencje Creative Commons oferują różnorodny zestaw warunków licencyjnych – swobód i ograniczeń. Wszystkie licencje Creative Commons posiadają cechy wspólne (poszanowanie praw autorskich osobistych) oraz dodatkowe warunki wybrane przez licencjodawcę (czy twórcę). Warunki licencyjne są niczym klocki – zasady określone przez daną licencję są wynikiem złożenia razem dwóch lub trzech takich warunków.

"Twórca korzystając z licencji zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie, dodatkowo może określić czy ich wykorzystywanie może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych" (źródło: https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/).

Wyszukiwanie treści objętych licencjami CC dostępne jest w wyszukiwarkach Google i Yahoo (w opcjach zaawansowanych). Można także szukać zdjęć w serwisie Flickr, muzyki w Jamendo, różnych mediów w seriwsie Spinxpress, video w Blip.tv i Vimeo.com. Wikimedia Commons, która jest zasobem mediów dla Wikipedii, również używa licencji CC.

Na stronach https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/ można zapoznać się z warunkami licencji. Co to oznacza? Gdy ktoś będzie chciał pobrać z Internetu pewien utwór, np. grafikę do prezentacji i będzie na niej oznaczanie CC, to znaczy, że dany utwór objęty jest jedną z licencji Creative Commons. Przed jakimkolwiek dalszym ruchem (tj. pobraniem grafiki) należy zapoznać się z warunkami licecji i zorientować się na co licencja pozwala, np. czy w jakimś stopniu ogranicza korzystanie z niej przez osoby trzecie.

Zgodnie z orzecznictwem nawet stosunkowo proste ilustracje, grafiki mogą stanowić utwory chronione prawem autorskim. Wykorzystanie utworów bez zgody autora umożliwia m.in. prawo cytatu, uregulowana w obecnie obowiązującym prawie autorskim (PDF), w art. 29 tej ustawy, w następujący sposób: "Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie (...)". W opisywanym przypadku chodzić może w szczególności o „wyjaśnianie". Dopuszczalność cytatu wymaga jednak indywidualnej oceny poszczególnych sytuacji. Cytowany utwór (tu: zdjęcie, grafika) zawsze winien być oznaczony poprzez przywołanie jego autora i źródła, ewentualnie wskazania, że autor lub źródło nie są znane, przy zachowaniu należytej staranności (trzeba poszukać nazwy autora). Należy również tak oznaczyć fragmenty prezentacji zawierające cudze utwory, aby było wiadomo, kto jest ich autorem, w którym miejscu są cytowane. Nie jest zatem wystarczający ogólny wykaz źródeł w bibliografii - musi być zapewniona dokładna identyfikacja cudzego utworu.

Utwór stworzony przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy jest własnością pracodawcy (utwór pracowniczy), ponieważ pracodawca nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę. Oznacza to, że pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do każdego utworu stworzonego przez pracownika w czasie wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych wynikających z celu umowy, chyba że w umowie o pracę inaczej zastrzeżono.

O ile więc pracownik zawsze posiada autorskie prawa osobiste do utworu stworzonego przez niego w czasie wykonywania obowiązków pracowniczych, tj. prawo do oznaczenia utworu jego imieniem i nazwiskiem, to prawo do dysponowania utworem i dokonywania jakichkolwiek nim rozporządzeń w granicach mieszczących się w autorskich prawach majątkowych przysługują pracodawcy. Pamiętajmy, że nasze wyobrażenie utworu jest często znacznie węższe niż to, jak rozumie utwór ustawodawca. O ile utwór kojarzy się powszechnie ze sztuką tj. literaturą, teatrem, filmem, grafiką, rzeźbą, itp., to utworem w rozumieniu Ustawy jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Wobec tego jest nim zarówno ilustracja do książki przygotowana przez grafika wydawnictwa, jak również może nim być opracowana przez pracownika prezentacja na temat funkcjonowania urządzenia wprowadzanego na rynek przez pracodawcę.

Ustawa reguluje w art. 12 ust. 2 sytuacje, gdy pracodawca, który nabył autorskie prawa majątkowe do utworu, nie zdecydował się na jego rozpowszechnienie w okresie dwóch lata od dnia przyjęcia utworu. W takiej sytuacji pracownik może wyznaczyć dodatkowy termin na rozpowszechnienie utworu, a po bezskutecznym jego upływie autorskie prawa majątkowe nabyte wcześniej przez pracodawcę powracają – z mocy ustawy – na twórcę, czyli pracownika.

Od powyższych zasad powstania utworu pracowniczego są wyjątki dotyczące: utworów naukowych, utworów audiowizualnych i programów komputerowych.

Z uwagi na adresatów niniejszego opracowania, poniżej przybliżone zostaną zasady dotyczące utworów naukowych.

W art. 1 ust. 2 pkt 1) Ustawy został wyszczególniony utwór naukowy jako jeden z przykładów przedmiotu prawa autorskiego obok utworów literackich, publicystycznych, kartograficznych oraz programów komputerowych. Odwołując się do ogólnej definicji utworu należy przyjąć, że utworem naukowym jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ocena czy dany utwór jest utworem naukowym zależy od treści w nim przedstawionych.

Utwory naukowe korzystają z ogólnych zasad identyfikacji utworu i ochrony przyznanych w Ustawie wszystkim utworom. Szczególne przywileje przyznane utworom naukowym w Ustawie dotyczą reguły, iż prawa autorskie majątkowe do utworu naukowego stworzonego przez pracownika zatrudnionego w instytucji naukowej nie przechodzą na pracodawcę tj. instytucję naukową, ale pozostają przy autorze. Jest to więc sytuacja korzystniejsza, niż w przypadku utworu pracowniczego do którego autorskie prawa majątkowe zwykle nabywa pracodawca.

Jednak instytucja naukowa ma pewne uprawnienia związane z pierwszeństwem opublikowania tego utworu naukowego oraz korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze, jak również jego udostępniania osobom trzecim.

Pamiętajmy, że każdy przypadek wymaga w praktyce osobnej analizy. Zwraca uwagę fakt, że jedynie utwory naukowe stworzone przez pracownika zatrudnionego w instytucji naukowej korzystają z ww. przywilejów. Jeżeli więc utwór naukowy powstanie u pracodawcy nie będącego instytucją naukową, autorskie prawa majątkowego do tego utworu nabędzie pracodawca, zgodnie z regułą obowiązują dla „zwykłych” utworów pracowniczych.

Wspomniane prawo pierwszeństwa publikacji utworu naukowego zostało rozszerzone w art. 15a Ustawy na prace dyplomowe studentów, do których Uczelnia ma prawo pierwszeństwa publikacji przez okres 6 miesięcy od obrony. Po bezskutecznym upływie tego terminu student może dokonać publikacji swojej pracy, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego.

Tworząc materiał będący efektem naszej działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiekolwiek postaci (np. opracowanie, referat, schemat, pracę dyplomową, itp.), niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, materiał ten staje się utworem (zgodnie z definicją utworu zawartą w art. 1 ust. 1 Ustawy). Tworząc taki utwór student staje się twórcą i ma prawo korzystać z ochrony przewidzianej w Ustawie na zasadach ogólnych przysługujących każdemu twórcy.

Do wszystkich przygotowywanych w trakcie studiów prac, materiałów, referatów, prezentacji itp. mają zastosowanie wskazane w niniejszym opracowaniu ogólne zasady prawa autorskiego, które chronią zarówno studenta będącego autorem danego materiału, jak też autorów materiałów, z których student korzysta, a mogą być to zarówno prace innych studentów jak też opracowania naukowe, podręczniki, literatura polska i zagraniczna, inne opracowania czy też materiały zaczerpnięte z Internetu. Dlatego pamiętajmy, aby przygotowując jakąkolwiek pracę, referat lub prezentację, itp. mieć na uwadze prawa autorskie twórców materiałów z których korzystamy!

Poszanowanie praw innych twórców, a tym samym działanie zgodne z prawem, polega na rzetelnym oznaczeniu przywołań i cytatów, tak aby czytelnik nie miał wątpliwości w jakiej części prezentowany przez studenta tekst, materiał, schemat itp. jest pracą samodzielną, a w których miejscach odwołuje się on do stanowisk lub opinii innych autorów. Niniejsze uwagi dotyczą także sytuacji gdy odwołania dotyczą tekstów twórców obcojęzycznych. Pamiętajmy także, że rozpowszechnianie i korzystanie z przygotowanych przez nas opracowań tekstu, schematu, prezentacji itp. polskich lub obcojęzycznych wymaga od autora tego opracowania - w tym przypadku studenta - uzyskania zgody autora tekstu pierwotnego, a w przypadku gdy przedmiotem opracowania są bazy danych - zezwolenie twórcy tej bazy danych już na etapie samego przygotowywania opracowania!

Przyjęte jest, że prawidłowo przygotowana praca, prezentacja, schemat itp. opierająca się na materiałach (czyli utworach) innych autorów powinna, przy użyciu przypisów, wskazywać źródło przywołania oraz wyraźnie odróżniać fragmenty cytowań (np. wpisanych kursywą), a ponadto każde opracowanie winno wskazywać kompletną literaturę – wyszczególnianą zwykle na końcu pracy – z której korzystał student przygotowując prezentowany materiał, referat, pracę dyplomową itp.

Co zaś się tyczy szczegółowych regulacji Ustawy skierowanych bezpośrednio do studentów to w art. 15a Ustawy przyznano uczelni prawo pierwszej publikacji pracy dyplomowej studenta. Prawo to jest ograniczone okresem 6 miesięcy od daty obrony pracy, po którym to czasie student może pracę dowolnie opublikować, chyba że jego praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego. Wówczas do opublikowania pracy potrzebna jest zgoda pozostałych współtwórców.

Ustawa przyznaje twórcy ochronę jego praw autorskich niezależnie od okoliczności czy naruszyciel był świadomy czy też nie, że narusza cudze prawa autorskie. Wobec tego umyślność czy też nieumyślność działania sprawcy nie ma znaczenia aby twórca mógł dochodzić swoich praw i żądać od naruszyciela określonych zachowań, łącznie z możliwością wystąpienia przeciwko niemu z określonymi roszczeniami majątkowymi: tj. żądając zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub naprawienia wyrządzonej szkody, w tym poprzez zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej.

Ustawa przyznaje określone środki ochrony prawnej autorowi, którego autorskie prawa osobiste, czyli np. autorstwo utworu, oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem itd. zostały naruszone, a nawet w przypadku gdy zostały tylko zagrożone.

Na podstawie art. 78 ust. 1 Ustawy twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniami, może żądać zaniechania tego działania.

Jeżeli naruszenie zostało już dokonane, autor może żądać podjęcia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności żądać aby oznaczona osoba złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Dodatkowo jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązać sprawcę aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazanych przez twórcę cel społeczny.

Ustawa określa także, kto po śmierci twórcy może wystąpić o ochronę jego autorskich praw osobistych.

Niezależnie od żądań wskazanych powyżej uprawniony może domagać się ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i formy łącznie z możliwością żądania podania do publicznej wiadomości orzeczenia sądu wydanego w sprawie o naruszenie.

Wyżej wskazane zasady odpowiedzialności odnoszą się do odpowiedzialności cywilnej, a niezależnie od niej naruszając cudze prawa autorskie można narazić się na odpowiedzialność karną przewidzianą w art. 115 – 123 Ustawy. Przepisy te przewidują między innymi karę do 3 lat pozbawienia wolności w przypadku przewłaszczenia sobie autorstwa lub wprowadzenia w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu. Podobną karą zagrożone jest anonimowe rozpowszechnianie cudzego utworu zarówno w wersji oryginalnej, jak też w postaci opracowania.

Konieczne jest w tym miejscu zaznaczenie, że Ustawa o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2012 poz. 572, tekst jednolity z późn. zm.) przewiduje dotkliwe sankcje w przypadku, gdy student lub nauczyciel akademicki narusza przepisy Ustawy, w szczególności przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania. W przypadku uznania przez komisję dyscyplinarną winy studenta grozi mu nawet najsurowsza kara – wydalenia z uczelni.

Jaki status prawny mają e-zajęcia? E-zajęcia mogą zawierać wiele elementów takich jak tekst, grafika, obraz, dźwięk, filmy itp. Przepisy prawne nie regulują szczegółowo kwestii e-kursów, czyli tzw. kursów multimedialnych, tym niemniej można je zaliczyć do przedmiotu ochrony praw autorskich, o ile spełnione są warunki wymienione w Ustawie (indywidualność, twórczość). Dlatego też do e-zajęć należy stosować wszystkie regulacje dotyczące praw autorskich. Jako utwór można traktować nie tylko e-zajęcia jako całość, ale także poszczególne jego elementy.

E-zajęcia można uznać jako utwór multimedialny. Wyliczenie rodzajów utworów zawarte w Ustawie nie zawiera kategorii utworów multimedialnych, ale takie dzieła są objęte ochroną prawno-autorską, jeżeli spełniają scharakteryzowane wyżej w niniejszym opracowaniu przesłanki.

Na dzieło multimedialne składają się elementy, takie jak tekst, prezentacje, dźwięk, grafika, i inne, połączone w jedną całość funkcjonujące jako jeden produkt (e-kurs, e-zajęcia).

Należy podkreślić, że jako utwór może być traktowany nie tylko produkt finalny w postaci e-kursu, ale także poszczególne jego składniki: treść, kompozycja, grafika, prezentacje, opisy zagadnień przez innych autorów. Są to samodzielne utwory. Opracowanie finalnej wersji kursu łączy się z wykorzystaniem gotowych utworów lub z ich modyfikacją na potrzeby ostatecznego kształtu e-kursu. W pierwszym przypadku prawa autorskie do uwzględnionych utworów - materiałów dydaktycznych zachowują ich twórcy, natomiast adaptacja poszczególnych materiałów na potrzeby kursu wymaga zgody poszczególnych autorów zarówno w sytuacji ingerencji w uprawnienia o charakterze osobistym, jak i majątkowym.

Dla adresatów niniejszego opracowania niezwykle istotne jest jednak prawo do korzystania z utworów w celach naukowych i dydaktycznych oraz prawo cytatu, instytucje opisywane powyżej.